ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑ, (Ι.Χ. ΔΕΛΗΓΕΩΡΓΗΣ).

Θυμάμαι τα λόγια του Χρήστου Γιανναρά από κάποια διάλεξή του: έλεγε πως η ποίηση δεν είναι οι λέξεις, δεν είναι τα στιχάκια με την ομοιοκαταληξία, δεν είναι καν τα όμορφα συναισθήματα και η γλαφυρή αναπαράσταση και η επικοινωνία τους. Η ποίηση είναι τα βιώματα μας. Το απόσταγμά που μένει από αυτά. Είναι η προσπάθεια του να επικοινωνεί κάποιος με τον γραπτό λόγο περίπλοκα βιώματα για τις πιο σημαντικές φάσεις της ζωής μας αλλά και τις πιο μύχιες πλευρές της.

Και κάπου εδώ έρχεται να φανερωθεί μια, κάποιες φορές, σκοτεινή διάσταση της τέχνης αυτής (και της τέχνης γενικότερα), αν προχωρήσουμε λίγο ακόμα τις σκέψεις του καθηγητή. Το βίωμα είναι εγγενώς διαφορετικής φύσης από τον γραπτό λόγο, έστω κι αν αυτός είναι εμπλουτισμένος υφολογικά ή και νοηματικά, όπως ο συμπυκνωμένος ποιητικός λόγος. Το βίωμα σε κάθε περίπτωση παραμένει βίωμα και μόνο η θεωρητική του ενατένιση μέσω της απόδοσής του δεν μπορεί να το ολοκληρώσει. Με άλλα λόγια τα βιώματα που μεταφέρει η τέχνη θα είναι πάντα λειψά, μια μισερή εμπειρία. Για να κάνουμε χρήση μιας αναλογίας, είναι παρόμοιο με το να προσπαθεί κάποιος να ζωγραφίσει και να περάσει τον τρισδιάστατο κόσμο στον οποίο ζούμε στις δυο διαστάσεις του χαρτιού. Μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει όλα τα τεχνάσματα της προοπτικής, τις φωτοσκιάσεις κτλ αλλά αυτό που θα έχει θα είναι σε κάθε περίπτωση μια εξαπάτηση, κάτι που θα φαίνεται σαν τρεις διαστάσεις αλλά θα είναι μόνο δυο. Είναι το μυαλό μας που με την φαντασία του το κάνει τρεις θέλοντας να εξαπατηθεί, βλέποντας κάτι που δεν υπάρχει. Η ίδια φαντασία που προσπαθεί να κάνει την τέχνη κάτι που βιώνεται πραγματικά.

Από την άποψη αυτή, το να προσπαθεί κάποιος να αντικαταστήσει το βίωμα με τον λόγο (ή το να αντικαταστήσει τις τρεις διαστάσεις με δυο) είναι κάτι καταδικασμένο να είναι ανολοκλήρωτο, λειψό και θλιβερό σαν τον αυτοερωτισμό του Νάρκισσου. Προσωπικά μου θυμίζει όλους εκείνους τους καταραμένους της μυθολογίας, όπως για παράδειγμα ο Σίσυφος, ο Τάνταλος, οι Δαναΐδες, που είχαν καταδικαστεί να επιμένουν σε κάτι που δεν έχει νόημα γιατί δεν τους έφερνε σε κάποιο αποτέλεσμα, μένοντας εσαεί ανολοκλήρωτο και στο οποίο ήταν αναγκασμένοι να επιμένουν σαν σε έναν φαύλο κύκλο ξανά και ξανά και ξανά για όλη την αιωνιότητα.

Δεν χρειάζεται όμως να είμαστε τόσο απαισιόδοξοι. Σίγουρα ο ποιητικός λόγος (ή η τέχνη γενικότερα) δεν μπορεί να υποκαταστήσει το βίωμα, πόσο μάλλον να το αντικαταστήσει, καθώς αυτό είναι κάθε φορά πολύ πιο βαθύ και ολοκληρωμένο. Έχει όμως κι αυτός τη σημασία του. Αρκεί να θυμόμαστε πως με τον λόγο τα βιώματα απλώς μεταφέρονται και δεν αντικαθιστούνται. Θα μπορούσαμε να πούμε πως στον λόγο τα βιώματα αποθηκεύονται κατά κάποιο τρόπο εν σπερμάτι. Και όπως ο σπόρος κάποτε, όταν βρίσκει τις κατάλληλες συνθήκες, δίνει κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτόν (δηλαδή ένα ολοκληρωμένο φυτό), έτσι και ο λόγος που μεταφέρει βιώματα μπορεί να συνδεθεί μετά από καιρό με αυτά, όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες, δίνοντας έτσι κάτι εντελώς διαφορετικό και πολύ πιο ολοκληρωμένο. Και αυτή είναι η αξία του (ποιητικού) λόγου: ο λόγος μπορεί να δώσει κατεύθυνση και νόημα στο βίωμα φωτίζοντάς το στην πληρότητά του.

Και αυτό με φέρνει σε κάτι που υποστήριζε ο Carl Jung, ο οποίος έγραφε σε κάποιο βιβλίο του πως: «τη ζωή δεν αρκεί κάποιος να τη γνωρίζει αλλά και να τη ζει, δεν αρκεί να τη ζει αλλά και να τη γνωρίζει». Λόγος και βίωμα δεν υποκαθιστούν ο ένας το άλλο αλλά πορεύονται μαζί αλληλοσυμπληρούμενα.

(Εικόνα: Rhads – Infinite Dreams)