Η σημασία της καθολικής πρόληψης των εξαρτήσεων στην κοινότητα: Ένα συγκλονιστικό & διαρκές «ταξίδι». Του Σπύρου Στογιάννη*

Αν επιχειρούσαμε να δώσουμε έναν ορισμό στην έννοια της πρόληψης εκείνος θα εμπερίκλειε τον εντοπισμό, τον περιορισμό και την εξάλειψη όλων εκείνων των αιτιών που συμβάλλουν στη γένεση του φαινομένου της ουσιοεξάρτησης.

Πώς θα μπορούσε όμως άραγε, να είναι η πρόληψη μια υπόθεση ατομική όταν η εξάρτηση είναι (και) υπόθεση ολόκληρης της κοινωνίας; Γιατί επιλέγεται όλο και πιο πολύ τα τελευταία χρόνια το λεγόμενο βίο-ιατρικό μοντέλο αντιμετώπισης των εξαρτήσεων που θεωρεί τον χρήστη ουσιών ως «ασθενή» και υπαίτιο, ενώ την ίδια στιγμή η θεραπεία εμπεριέχει απαραίτητα την εμπλοκή της «κοινότητας»;

Ως εργαζόμενοι/ες στα Κέντρα Πρόληψης αλλά και ως εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό σε ζητήματα εξαρτήσεων, που έχουμε διανύσει ένα μακρύ ταξίδι στην κοινότητα με μια πανσπερμία πολυποίκιλων δράσεων, θεωρούμε ότι η πρόληψη χρειάζεται να φτάνει σε όλο και περισσότερα τμήματα της κοινωνίας, στα σχολεία, στην οικογένεια, σε φορείς και συλλογικότητες, να στήσουμε συνέργειες και δίκτυα -όπως και πράττουμε- με δομές της κοινότητας, τυπικές και άτυπες.

Αν το έργο των Κέντρων Πρόληψης περιοριστεί στην εστιασμένη πρόληψη και στη συμβουλευτική των χρηστών και δεν διατηρήσει τον ανοιχτό και πολυποίκιλο τρόπο απεύθυνσής του, θα έχουμε κάνει ένα μεγάλο βήμα προς τα πίσω με συνέπειες σημαντικές για τους εξυπηρετούμενούς μας.

Κάτω από  την επιστημονική «διένεξη», με τις διαφορετικές αφετηρίες, μπορούμε να εντοπίσουμε τις πολιτικές απολήξεις της, που στόχο έχουν να θέσουν το άτομο ως αποκλειστικά υπεύθυνο για τις πράξεις του, αποσιωπώντας το περιβάλλον μέσα στο οποίο «γεννιέται» η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ας μην λησμονούμε το γεγονός ότι μια πληθώρα νέων εξαρτήσεων έχει κάνει την εμφάνιση της τα τελευταία χρόνια, με κύριο συνδετικό κρίκο την αποπροσωποποίηση του ανθρώπου, γεγονός που συνδέεται με τις πρωτόγνωρες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που δημιουργούν τεράστια ψυχική ευαλωτότητα σε ένα ιδιαίτερα ρευστό περιβάλλον.

Απεμπολώντας την δυνατότητα που έχουμε ως επαγγελματίες για παρέμβαση στο πεδίο της ευρύτερης κοινότητας, θα μειωθεί δραματικά ο βαθμός διάχυσης των δράσεων μας, αποκόπτοντας έτσι κομμάτια του πληθυσμού που δεν θα έφταναν μέχρι την πόρτα ενός Κέντρου Πρόληψης. Συνυπολογίζοντας κανείς και τον τρόπο δουλειάς μας, δηλαδή πώς οι προληπτικές κινήσεις αποσκοπούν στην ανάπτυξη μηχανισμών μέσα από τη γνώση και το βίωμα που θα επιτρέψουν στο άτομο να αντισταθεί στη χρήση ουσιών, εύλογα θα συμπεράνει ότι η πρόληψη ως μορφή και περιεχόμενο είναι άρρηκτα δεμένη με την καθολική της «υπόσταση».

Στόχος των παρεμβάσεων των Κέντρων Πρόληψης είναι η ανάπτυξη προληπτικών δράσεων, που θα  ενισχύσουν το άτομο στην κατανόηση των δυσκολιών του και στην υιοθέτηση μιας άλλης προσέγγισης των ζητημάτων που το απασχολούν, έτσι που να αντιμετωπίζει επιτυχώς τους παράγοντες κινδύνου αλλά και γενικότερα ζητήματα ψυχοκοινωνικής υγείας. Ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους «στρατηγικός στόχος των προληπτικών κινήσεων, είναι να καταλάβουν τη θέση που τους ανήκει στην κοινωνία, με την εμπλοκή τους σε διαδικασίες κοινωνικοποίησης. Να τους δοθεί η δυνατότητα να βρουν αυτή τη θέση ή να διεκδικήσουν αυτή τη δυνατότητα. Με αρωγούς τους ενηλίκους που τους περιβάλλουν.» (18 ΑΝΩ»)

Γίνεται ξεκάθαρο από τα παραπάνω πως οι παρεμβάσεις πρόληψης δεν περιορίζονται μόνο στη συμπεριφορά του ατόμου αλλά και στην αναβάθμιση ή και την αλλαγή του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος (ενδιάμεσες ομάδες στόχου), έτσι ώστε μέσα και από κοινωνικές αλλαγές να προάγεται η υγεία των πολιτών. Η προληπτική αυτή πολιτική και οι λειτουργοί πρόληψης μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κριτήρια αυτά για να καθορίσουν τις προτεραιότητές τους σε σχέση με τις δραστηριότητες ή τα προγράμματα πρόληψης (Pompidou Group on Prevention, 1998). 

Τούτες  οι γραμμές είναι ένα ακόμη κάλεσμα (ανάμεσα σε όλα τα άλλα που επιχειρούμε ως συλλογικότητα) προς όλους τους πολίτες που θεωρούν πως τους αφορά η υπόθεση της πρόληψης των εξαρτήσεων. Γνωρίζουμε καλά πως όσο η κοινωνία είναι παρούσα στο προσκήνιο και έχει λόγο στις αποφάσεις που την αφορούν, το ταξίδι στην πρόληψη μέσα στην κοινότητα θα έχει γερά εφόδια και πιθανότητες να ευδοκιμήσει.

* Για μια αναλυτικότερη παρουσίαση του έργου των Κέντρων Πρόληψης και των προτάσεων των εργαζομένων βλέπε στο «Κοινότητα, πρόληψη των εξαρτήσεων, Κέντρα Πρόληψης» που διανέμεται ελεύθερα στο www.prolipsiworkers.gr

                                                           Σπύρος Στογιάννης

*Κοινωνικός Λειτουργός- Επιστημονικό Στέλεχος Πρόληψης, Υπεύθυνος Παραρτήματος Αιγαίου του Σωματείου εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας.