Συνέντευξη της συγγραφέως ΣΟΦΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ στην Μαίρη Γεωργιοπούλου.

Η Σοφία Νικολαΐδου, σπούδασε κλασική φιλολογία. Δίδαξε το μάθημα της λογοτεχνίας στην σχολή δραματικής τέχνης του ΚΘΒΕ και δημιουργική γραφή στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Σήμερα διδάσκει δημιουργική γραφή στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Α.Π.Θ. Έχει εκδώσει διηγήματα και μυθιστορήματα, όπως επίσης μελέτες και μεταφράσεις. Με αφορμή την κυκλοφορία του νέου της βιβλίου ‘’καλά και σήμερα’’ και την παρουσίασή του στην Καλαμάτα, την Δευτέρα 7 Μαρτίου, είχαμε μια όμορφη συζήτηση…

‘’Καλά και σήμερα’’. Το χρονικό του καρκίνου στο δικό σας σώμα. Πόσο τούμπα σας έφερε
την ζωή η 22^α Σεπτεμβρίου του 2014; Πόσο ωδή στην ζωή είναι το βιβλίο αυτό;

-Στις 22 Σεπτεμβρίου του 2014 διαγνώστηκα με καρκίνο του μαστού. Ήταν 15.27 σε ένα διαγνωστικό κέντρο στη Θεσσαλονίκη. Έως τότε είχα την αλαζονεία του υγιούς. Πίστευα ότι αποκλείεται να μου συμβεί. Είχα, φυσικά, φίλες που νόσησαν. Νόμιζα ότι ήξερα τι πέρασαν. Δεν είχα ιδέα. Το «Καλά και σήμερα» είναι το χρονικό του καρκίνου στο δικό μου στήθος. Από τη μέρα της διάγνωσης ως την τελευταία χημειοθεραπεία. Εκτός των άλλων, είναι μια ωδή στην καθημερινότητα. Σε όλα τα μικρά πράγματα που γίνονται μεγάλα, ιδίως όταν τα χάνουμε. Οι οριακές στιγμές έχουν αυτό το καλό: μας δείχνουν ξανά τι είναι σημαντικό. Πράγμα που όλοι ξέρουμε και συχνά το ξεχνάμε.

Πόσο μόνοι τελικά είμαστε, όταν μας βρίσκει ο φόβος; Στις δύσκολες στιγμές βρίσκει ο άνθρωπος την δύναμη να φτιάξει τις δικές του ‘’φωλιές’’;

-Η δεύτερη συλλογή διηγημάτων μου είχε τον τίτλο «Ο φόβος θα σε βρει και θα’σαι μόνος»(γέλια). Ήταν ιστορίες ανθρώπων που βίωναν, με τον τρόπο τους, οριακές ή ζόρικες στιγμές. Η αρρώστια είναι, από τη φύση της, υπόθεση μοναχική. Όσο και να σε αγαπούν ή να σου παραστέκονται οι δικοί σου άνθρωποι, στη φωλιά του κρεβατιού, στο τραπέζι του χειρουργού, στην καρέκλα της χημειοθεραπείας το σώμα πρέπει να τα βγάλει πέρα μόνο του. Κι ύστερα, τους συναντάμε όλους στην άκρη του τούνελ. Όσο για τη δύναμη που λέτε: το σώμα αντέχει όσο δε φανταζόμαστε. Κάνει μια απλωτή και προσπαθεί να βγει από το σκοτάδι στο φως.

Το γράψιμο είναι κι αυτός ένας τρόπος να ζούμε την ζωή μας; Όταν μέσα μας κάνει ‘’πόλεμο’’, λειτουργεί, μπορεί να λειτουργεί σαν νυστέρι γιατρού;

-Για μένα, ναι, το γράψιμο είναι εσωτερική (και πλούσια) ζωή. Γι’ αυτό και στην ερώτηση «γιατί γράφετε;» η αγαπημένη μου απάντηση είναι: «γιατί η ζωή δεν είναι ποτέ αρκετή».

Όσο για το άλλο που ρωτάτε: είμαι συγγραφέας. Οι λέξεις είναι ο τρόπος μου να καταλαβαίνω τον κόσμο. Με τον καρκίνο έκανα αυτό που ξέρω να κάνω: τον έβαλα σε λέξεις, τον κοίταξα κατάματα, για να μπορέσω να πάω παρακάτω. Αναρωτήθηκα: καλές οι λέξεις για τη μυθοπλασία, έχουν όμως αντοχή; Πόση πραγματικότητα μπορούν να σηκώσουν; Μπορούν να παρηγορήσουν έναν άνθρωπο που νοσεί; Και, ξέρετε, οι λέξεις δε με πρόδωσαν. Λειτούργησαν άλλοτε σαν νυστέρι, άλλοτε σαν αερόστατο, άλλοτε σαν ντεπόν.

Πόσο ανώφελη, ‘’σωφρονιστική’’, ή πόσο διδακτική είναι στην πραγματικότητα μια κακή εμπειρία;

-Θα μου επιτρέψετε να μη χρησιμοποιήσω τον όρο κακή (που είναι ηθική κατηγορία) αλλά τη λέξη οριακή. Μια οριακή εμπειρία λοιπόν (και δεν μπορεί, όλοι μας, ιδίως από μια ηλικία και μετά, έχουμε περάσει τουλάχιστον μία οριακή εμπειρία), μπορεί να μας διδάξει αρκετά πράγματα για τη ζωή και τον κόσμο, αν έχουμε μάτια να το δούμε αυτό. Άλλωστε, η αρρώστια είναι σαν τα γερατειά. Δε σε αλλάζει. Σου βγάζει αυτό που είσαι. Κάποιοι άνθρωποι γίνονται πιο γλυκείς κι άλλοι ανυπόφοροι, όταν γερνούν. Ε, το ίδιο ακριβώς με την αρρώστια.

Σε μια χώρα σωριασμένη θίγετε το ‘’γκρεμισμένο’’ δημόσιο σύστημα υγείας. Λέτε πως ο καρκίνος είναι και ταξική υπόθεση. Όποιος δεν έχει καβάτζες είναι εν τέλει έρμαιο της μοίρας του σ’ αυτήν την χώρα;

-Είναι μία από τις πιο πικρές διαπιστώσεις. Δε φταίνε οι γιατροί. Συνήθως δουλεύουν πέρα και πάνω από τις δυνάμεις τους σε ένα προφανώς ξεχαρβαλωμένο σύστημα. Όταν ογκολογικά νοσοκομεία δεν έχουν βαμβάκι για τη χημειοθεραπεία, χρειάζεται να συνεχίσουμε τη συζήτηση; Όποιος έχει περάσει ακόμα κι έξω από νοσοκομείο τα τελευταία χρόνια και γνώση έχει και επίγνωση. Όπου φτωχός κι η μοίρα του.

Στο ημερολόγιο αυτό βγάζετε τα σώψυχά σας στην φόρα. Πώς ήρθαν οι λέξεις, πώς στριμώχτηκαν και βρήκαν χώρο στα χαρτιά;

-Για μένα η συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου ήταν μια φυσική κίνηση. Γιατί αυτός είναι ο τρόπος μου να ερμηνεύω τα πάντα μέσα μου και γύρω μου: η γραφή. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι το δικό μου ντοκιμαντέρ. Ακούγεται ακραίο, αλλά κυριολεκτώ. Το έχω γράψει με το σώμα μου.

Το έργο έχει φύγει από τα χέρια σας. Δεν είναι πια μόνο μέσα σε δικό σας συρτάρι. Πώς νιώθετε, όταν ξέρετε πως το δικό σας αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ μπορεί να ‘’κοιμάται’’ στο κομοδίνο τόσων γυναικών;

-Και ανδρών, γιατί κρατάτε απέξω τους άντρες; Άλλωστε αυτό το βιβλίο δεν αφορά μόνο όσους πέρασαν καρκίνο ή τους ανθρώπους που έζησαν πλάι σε νοσούντες. Όταν η πραγματικότητα γίνεται αφήγηση, όταν τα συμβάντα αποκτούν πλοκή, τότε η ιστορία μάς αφορά όλους. Θα προχωρούσα μάλιστα σε ένα οξύμωρο σχήμα: αυτό το βιβλίο ίσως αφορά περισσότερο όσους (νομίζουν ότι) είναι υγιείςJ. Ή όσους πέρασαν τουλάχιστον μια οριακή στιγμή στη ζωή τους. Γιατί αυτή είναι η ανθρώπινη κατάσταση: κάποιος κλαίει, άλλος σπάει τα μούτρα του, κάποιος συνεχίζει ακάθεκτος.

Όσο για το πώς νιώθω: χαρά, συγκίνηση και χίλια δυο άλλα. Δεν είναι λίγο πράγμα να λαμβάνει κανείς τόσο θερμές επιστολές από αναγνώστες.

Μετά από αυτήν την περιπέτεια αποκαθηλώσατε ανθρώπους; Κάνατε ξεσκαρταρίσματα; Τα ‘’σημαντικά’’ της προ-αρρώστιας ‘’αυτιστικής’’ καθημερινότητας, έγιναν πρώην ‘’σημαντικά; Άλλαξε η θέση των πραγμάτων;

-Φυσικά. Ακούγεται παράδοξο, αλλά πλέον είμαι πιο χαρούμενος άνθρωπος. Δε δαπανώ χρόνο σε βλακείες. Έχω ένα καμπανάκι που χτυπάει στο κεφάλι μου - ιδίως όταν πάω να στενοχωρηθώ με την τύρβη της καθημερινότητας - που μου φωνάζει: θυμήσου τι πέρασες. Δεν αξίζει τον κόπο να μαυρίζεις την ψυχή σου για πράγματα ασήμαντα.

O Φρεντερίκο Φελίνι έχει ισχυριστεί ότι ‘’η τέχνη είναι αυτοβιογραφική. Το μαργαριτάρι είναι η αυτοβιογραφία του στρειδιού’’. Πόσο κοντά είστε εσείς σε αυτήν την τοποθέτηση;

-Κι ο Όσκαρ Γουάιλντ έχει πει: «δώσε σε κάποιον μια μάσκα και θα σου αφηγηθεί την αλήθεια». (Πάντα υπάρχει και η αντίθετη όψη). Η τέχνη είναι εν μέρει αυτοβιογραφική, με την έννοια ότι ο καλλιτέχνης σκάβει και αποκαλύπτει τον ορυκτό εαυτό του. Χωρίς τη φαντασία όμως και την επινόηση, θα απέμενε απλό ρεπορτάζ της καθημερινότητας. Οπότε, δε θα διαβάζαμε μυθιστορήματα, αλλά αποκλειστικά εφημερίδεςJ.

Εν ενεργεία εκπαιδευτικός. Φιλόλογος σε δημόσιο σχολείο. Έχετε δικά σας κόλπα να φέρετε τους εφήβους κοντά στην δημιουργική γραφή; Να αγαπήσουν το εξωσχολικό βιβλίο;

-Φυσικά. Η άσκηση  στην γραφή και την ανάγνωση είναι δυο όψεις από το ίδιο φύλλο χαρτί. Η δημιουργική γραφή στο σχολείο είναι ένα δαιμόνιο πολυεργαλείο: μπορεί να αξιοποιηθεί για χίλια πράγματα: για την παραγωγή λόγου, για την κατανόηση των αφηγηματικών τεχνικών, για τη μύηση στη φιλαναγνωσία και τόσα άλλα. Εδώ λοιπόν βρίσκεται και το μεγάλο στοίχημα. Η δημιουργική γραφή είναι το καθαρό αεράκι που θέλουμε να πνεύσει στο σχολείο και να μας ξεσηκώσει όλους.

Είστε… φύσει, θέσει, εξ ανάγκης αισιόδοξη; Ή απαισιόδοξη;

Άλλοτε το ένα, άλλοτε το άλλο. Έχω ένα αστείο χαρακτηριστικό: στα εύκολα υπερδραματοποιώ. Στα δύσκολα, σηκώνω τα μανίκια και σκάβω. Προχωρώ σαν το εκχιονιστικό μηχάνημα στη θύελλα κι αυτό συχνά με σώζει.