….ΚΙ ΑΠΟ ΜΑΡΤΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Τέλος Φλεβάρη και μια φίλη καλλιτέχνιδα χάρισε σε όλη την παρέα, έτσι για το καλό, από ένα κομψό ασπροκόκκινο βραχιολάκι. Πρόκειται ουσιαστικά για τη μοντέρνα εκδοχή  του παραδοσιακού χειροποίητου βραχιολιού από στριμμένη λευκή και κόκκινη κλωστή που κατασκευάζαμε και φορούσαμε ευλαβικά στο χέρι στα παιδικά μας χρόνια όλο το μήνα Μάρτη για να μη μας κάψει ο ήλιος. Το έθιμο αυτό αναβιώνει σθεναρά τα τελευταία χρόνια, τόσο ως κατασκευή των μαθητών των προσχολικών εκπαιδευτικών βαθμίδων, όσο κι ως κόσμημα που συνηθίζεται  μάλιστα ως μικροδωράκι, κάτι σαν την ανταλλαγή γουριών την πρωτοχρονιά. Ο λιτός «Μάρτης» ή «Μαρτιά» της παράδοσης έχει πλέον εξελιχτεί σε trendy αξεσουάρ που η μόδα επιβάλλει να στολίζει τους γυναικείους καρπούς σηματοδοτώντας τον ερχομό της άνοιξης.

Κατά την ελληνική  παράδοση το βραχιόλι φοριόταν ως φυλαχτό από το δυνατό μαρτιάτικο ήλιο, «ο
πο’ χει κόρην ακριβή του Μάρτη ήλιος μην τη δει», μια που η λευκότητα της επιδερμίδας θεωρούνταν στοιχείο ομορφιάς. Φοριόταν ως το τέλος του μήνα ή ως τον ερχομό των χελιδονιών οπότε και το κρεμούσαν  σε μια αμυγδαλιά ή σε κάποιο άλλο δέντρο για να ανθοφορήσει ή κατ’ άλλη εκδοχή για να το πλέξουν τα πουλιά στη φωλιά τους. Σε άλλες περιοχές συνηθιζόταν το κάψιμό του στην αναστάσιμη λαμπάδα ή στις φωτιές του Ιούδα.

Ίσως να έλκει την καταγωγή του από την Κρόκη, βραχιολάκι που φορούσαν οι Μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Πάντως το έθιμο κρατάει από πολύ παλιά κι έχει διασπορά στα Βαλκάνια. Στη Βουλγαρία την 1^η Μάρτη φορούν στο πέτο ένα ασπροκόκκινο στολίδι εν είδει φυλαχτού, τη «Μαρτενίτσα» που μάλιστα αποτελεί και συμβολικό δώρο που ανταλάσσεται μεταξύ συγγενών και φίλων. Αντίστοιχα στη Ρουμανία συνηθίζεται το «Μαρτισόρ», με το λευκό χρώμα  κλωστής να συμβολίζει την αγνότητα και το κόκκινο την αγάπη. Ο θρύλος θέλει τον θεό Ήλιο να κατεβαίνει στη γη για να συμμετάσχει σε μια γιορτή. Η απαγωγή του όμως από ένα δράκο, βυθίζει την πλάση στο σκοτάδι. Ένα γενναίο παλικάρι με την παρέα του παλεύουν και καταφέρνουν να σκοτώσουν το δράκο και να ελευθερώσουν τον θεό Ήλιο. Το παλικάρι όμως σκοτώνεται κι αυτό στη μάχη και το αίμα του βάφει κόκκινο το χιόνι. Σε ανάμνηση της αυτοθυσίας αυτής οι νεαροί πλέκουν κάθε χρόνο το ασπροκόκκινο βραχιόλι, όπου το κόκκινο συμβολιζει το αίμα και το λευκό την αγνότητα της θυσίας.

Άλλο ελληνικό έθιμο συνδεδεμένο με την 1^η μέρα του Μάρτη είναι τα μαρτιάτικα ή εαρινά κάλαντα, τα χελιδονίσματα,  ως καλωσόρισμα της άνοιξης. Κατά την παράδοση παιδιά γυρνούσαν  από σπίτι σε σπίτι  τραγουδώντας τον ερχομό των χελιδονιών, άσμα που θύμιζε πολύ έντονα του στίχους ανάλογου αρχαίου ελληνικού αγερμού, της ειρεσιώνης.

Ο πεντάγνωμος Μάρτης, γνωστός και ως γδάρτης και παλουκοκάφτης, με τα δυνατά καμιά φορά κρύα του, προσωπικά δεν με έπεισε ποτέ ως πρώτος μήνας της άνοιξης. Και αν πλέον θεωρείται ο τρίτος ημερολογιακός μήνας, στο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου. Η πρωτιά του Μάρτη επιβεβαιώνεται, αν σκεφτεί κανείς πως τα ονόματα που έχουν δοθεί στους μήνες Σεπτέμβρη, Οκτώβρη, Νοέμβρη και  Δεκέμβρη υποδηλώνουν την αλλοτινή σειρά τους στο ημερολόγιο ως 7^ος,  8^ος,  9^ος και 10^ος (από τα λατινικά αριθμητικά septem, octo, novem, decem αντίστοιχα).

Ο Μάρτης όμως έχει πάρει  το δικό του όνομα από το λατινικό Mars τιμώντας το θεό του πολέμου Άρη.

Φέτος, θ’ ακολουθήσω κι εγώ το έθιμο και θα κοτσάρω καλού κακού τον πλουμιστό και μοδάτο «Μάρτη μου». Η αναβίωση της παραδοσιακής συνήθειας όπως έχει ενσωματωθεί στη σύγχρονη πραγματικότητα μου είναι αρεστή. Όταν όλα είναι έωλα, αναζητάμε συχνά ένα σταθερό σημείο αναφοράς, ακόμα κι αν είναι η επιστροφή σε μια παιδιάστικη συνήθεια, φόρος τιμής στην ανέμελη παιδική ηλικία τότε που είχαμε  την αθωότητα να πιστεύουμε ότι δυο χρωματιστές κλωστές μπορούν να μας προστατέψουν απ’ ό,τι κακό.

Καλό μήνα και, τιμώντας την προέλευση του ονόματός του, ας μην είμαστε επαναπαυμένοι αλλά ετοιμοπόλεμοι.

                                                  Μαρία Ανδρικοπούλου