Η σκοτεινή πλευρά του Αιγαίου

Παίζουμε με τις λέξεις. Τους λέμε λαθρομετανάστες, οικονομικούς μετανάστες, μετανάστες πολέμου. Στην ευγενέστερη version πρόσφυγες. Εισέρχονται τσουβάλια από τα παράλια της Τουρκίας με βάρκες. Αυτές είναι πιο ασφαλείς από τις ρουκέτες. Πιάνουν Αιγαίο. Είναι η δική τους γη της επαγγελίας. Πακιστανοί, Ιρακινοί Αφρικανοί, Σύριοι και Αφγανοί. Το Αφγανιστάν θα μπορούσε να παράγει πετρέλαιο, κάρβουνο, μεθάνιο,  σίδηρο, χρυσό. 

Παράγει αναταραχές, εμφυλίους, αστάθειες πολιτικές και οικονομικές. Το Αφγανιστάν παράγει πρόσφυγες. Στοιβάζονται σε λέμβους, χωρίς νόμιμα ταξιδιωτικά έγγραφα. Παράνομα. Φυγάδες από τα μέτωπα του πολέμου της Ανατολής. Στις τσέπες κρύβουν το φόβο και κομπόδεμα έχουν την ελπίδα να ξεφύγουν τον κίνδυνο. Διωγμένοι από την χώρα της υπηκοότητας τους, απλωμένο χέρι σου ζητάν… Εσύ δίνεις άσυλο. Σκύβεις στο επώδυνο του πράγματος.
Η χώρα σου είναι εύκολη σε πρόσβαση. Τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα φυλάσσονται δύσκολα. Και το θεσμικό σου πλαίσιο χαλαρό.  Χίος, Λέρος, Σάμος. Φέτος στις καλοκαιρινές ειδήσεις έπαιξε πιο πολύ η Μυτιλήνη. Στα πρωτοσέλιδα πρωταγωνίστρια… Θύματα από βύθιση σκάφους. Πέντε άνθρωποι νεκροί ανοιχτά του Φαρμακονησίου. Διάσωση πεντακοσίων είκοσι επτά μεταναστών σε νησιά του Ανατολικού Αιγαίου από το λιμενικό σώμα. Super puma της πολεμικής αεροπορίας διασώζει παράτυπους μετανάστες. Ανάμεσα σε αυτούς ένας ανήλικος και μία έγκυος. Οι αγνοούμενοι έφτασαν τους τριάντα τρεις. Ένας ο νεκρός στο θαλάσσιο χώρο μεταξύ Φαρμακονησίου και Αγαθονησίου. Αυτά που σου γράφω είναι το ανάθεμα των πρώτων ημερών. Πριν λίγες μέρες τον αλλάξαμε τον χρόνο. Κάργα χειμώνας. Η τραγωδία η ίδια. Το ναυάγιο το ίδιο. Μόνο που του βάλαμε τον προσδιορισμό… νέα τραγωδία, νέο ναυάγιο. Νέοι νεκροί. Οχτώ, δέκα οχτώ, είκοσι οχτώ. Οι διακινητές άλλαξαν την τιμή. Ταρίφα χειμωνιάτικης υπηρεσίας τα πεντακόσια δολάρια. Το καλοκαίρι ήταν χίλια διακόσια. Το καλοκαίρι από άποψη το πληρώνεις πιο ακριβά. Η θάλασσα βουλιάζει μετανάστες. Μέτρα εσύ κεφάλια. Να μετρήσω εγώ ψυχές. Πολλές  χιλιάδες πεντακόσιες, το σύνολο. Τόσος ο απολογισμός.
Άσπρα, κόκκινα, κίτρινα, μπλε… καραβάκια στο Αιγαίο…

Εγώ, η super woman, η αμνήμων, κάνω την εφημερίδα εργαλείο καθαρισμού τζαμιών, τρώω μετά από μισή ώρα την delivery πίτσα μου με τα πόδια αγενώς απλωμένα στο τραπεζάκι. Ανοίγω τηλεόραση. Ο τρίχρονος Αϊλάν ξεβράζεται μούσκεμα και πεθαμένος  στον υγρό τάφο της οθόνης μου. Ψυχο-πιέζομαι. Η θάλασσα μόνο φύκια πρέπει να ξεβράζει. Η θάλασσα δεν πρέπει να ξερνάει παιδιά. Ντρέπομαι.
 Σε βλέπω λαθραίε να παίζεις ξύλο για ένα μπιφτέκι και λίγο ρύζι. Ελλείψει κονδυλίων οι εταιρίες καλύπτουν την τροφοδοσία σου, από την τσέπη τους. Θα σπάσουν, δεν θα αντέξουν. Στην Λέσβο, στην Παγανή, το κολαστήριο κέντρο κράτησης μεταναστών έκλεισε. Ήταν απάνθρωπες οι συνθήκες και χαοτικός ο συνωστισμός. Έθιγε, είπαν την ανθρώπινη αξιοπρέπειά σου. Τώρα η κοσμιότης σου κοιμάται στο λιμάνι. Τυχερός που βλέπεις απόλεμο ουρανό και αστέρια. Χαλασμένο φόντο θεωρείσαι για τον Γερμανό τουρίστα. Είσαι φύρα. Κι εγώ μην νομίζεις απ’ αυτόν περίμενα… καβάτζα να κάνω το τουριστικό καλοκαίρι για τον χειμώνα. Δεν σε διώχνω. Μα πρέπει να ζήσω! Ασφαλώς! Σειρά σου να δείξεις κατανόηση.

Λαθρομετανάστες. Χωρίς σημείο αναφοράς. Χαμένοι από προσανατολισμό.  Μπαίνουν σε σαπιοκάραβα χωρίς να ξέρουν μπάνιο. Να πνιγείς ελεύθερος είναι προτιμότερο από το να ζεις την καθημερινή εμπειρία του θανάτου. Η κτηνωδία της τρομοκρατίας σε επιβιβάζει  σε δουλεμπορικό. Μόνο σωσίβιο η αειθαλής ελπίς. Ασυνόδευτοι ανήλικοι κινδυνεύουν από κυκλώματα. Φοράνε το χαμόγελο του αμούστακου πανικού της νέας περιπέτειας. Νομίζουν πως γλίτωσαν από το σοκ του πολέμου. Είναι τα παιδιά που ρισκάρουν. Να μεγαλώσουν χωρίς άλλη ταπείνωση κι εξευτελισμό. Χωρίς το αίσθημα της ασφυξίας. Μακριά από καθεστώτα ανελευθερίας. Είναι τα παιδιά που ξέρουν τι ακριβώς σημαίνει ασφάλεια και ειρήνη. Γιατί δεν την είχαν ποτέ. Μόνο ζωγραφιές την κάνουν.
Μέσα στην αμφιθυμία μου, μόνο θα σου πω, πως μετανάστης κι εγώ είμαι στον ίδιο μου τον τόπο. Στην βαλίτσα μου έχω μια φωτογραφία που τράβηξα παράνομα θαρρώ, στο Ιράκ. Κι όταν την σπρώχνω με δέκα χέρια βαθιά στην ντουλάπα να την κρύψω, γιατί τάχα δεν αντέχω το θέαμα, με τιμωρεί κι έρχεται μπρος μου. Είναι παιδιά που παίζουν στο χωμάτινο δρόμο ξυπόλητα, μέσα στον πόλεμο σαν να μην τρέχει τίποτα. Τόσο φυσικά, όπως εσύ κάθε πρωί απλώνεις το βούτυρο στην φρυγανιά σου. Πιο πέρα ο αμερικανός ¨εθελοντής¨ καμαρώνει την ελεγχόμενη έκρηξη μιας βόμβας. Αυτό είναι η ανοσία του πολέμου. Όπως ο πατέρας καμαρώνει το γιο, που βάζει το γκολ στον πρώτο του ποδοσφαιρικό αγώνα. Αυτό είναι το αυτονόητο της ζωής.
«Επί του πλοίου που λέγεται γη και πλέει στο άπειρο, είμαστε όλοι ταξιδιώτες και μετανάστες. Όλοι ονειρευόμαστε μια παραλία, μιαν ακτή, όπου ο ζωογόνος αέρας της θα αποκλείει τη φθορά και το θάνατο».-
                                                           Μαίρη Γεωργιοπούλου

#μετανάστης   

                     Φτάνοντας κάπου, μα όχι εδώ

Ο άνθρωπος ως μονάδα, ως Ομάδα,  μετράει χιλιάδες χρόνια βίαιων εξαναγκαστικών  ταξιδιών, μεταναστεύσεων, εξορίας, επαναπατρισμού, διεκδίκησης. Μιας αίσθησης του αόριστου, του ακαθόριστού στόχου, της ακαθόριστης τελικότητας. Ο κόσμος φτιάχτηκε και εγκαθιδρύθηκε από τα παραπάνω, κρατώντας για αιώνες μέχρι τα μέσα του 21^ου αιώνα, ζώσα μια Ιστορία διωκτικού πλουραλισμού, επαναδιαμορφώνοντας κράτη και ζώνες επιρροής. Σταδιακά μέσα από μεταβολές και Σύμφωνα καταλήξαμε σε αυτό που άνετα μπορούμε να αποκαλούμε Fortress Europe, με καθορισμένα σύνορα, καθορισμένες αγορές, ψευδο-ενωτικές συμπράξεις και τεχνητές άρσεις των πολιτισμικών και γεωπολιτικών ιδιαιτεροτήτων. Ο καπιταλισμός εμπεδώθηκε έμπρακτα και σύντομα αυτή η Μετα-Πόλη απέκτησε αυστηρά σύνορα και την ιδέα μιας κοινοπολιτείας ανεπηρέαστης από την Ανατολή και τις μαινόμενες πληγές της.  Αν θέλαμε να μιλήσουμε  ψυχαναλυτικά και να συμβαδίσουμε με τις σημερινές συγκυρίες, η Ευρώπη είναι μια «μητέρα» που κρατάει  τα  «παιδιά» της σε μια σχιζοειδή/παρανοϊδή θέση (όπως έλεγε η Melanie Klein), όπου έξω από αυτήν επικρατεί ο κίνδυνος του αγνώστου, του χάους. 

Για την γηραιά Ήπειρο και τώρα πια για την γηραιά Ευρώπη, αυτό υπήρξε μια κεντρική ψευδαίσθηση, η ίδια ψευδαίσθηση που τρέφει και ο καπιταλισμός: πώς τα πάντα μπορούν να ειδωθούν μέσα από μια ιδιωτικότητα, μια ειρηνική συνθήκη όπου η μόνη διαδικασία είναι η ανάπτυξη του τρόπου ζωής και η αυτοπραγμάτωση. Κοινώς η πολυτέλεια.

Αυτό το στοιχείο δεν πρέπει να μας διαφεύγει και να μην τονιστεί αναφορικά με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται η κύρια μάζα των πολιτών την εικόνα, την έννοια του μετανάστη. Μην ξεχνάμε πως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και ο τρόμος του διαφορετικού κατασκευάζονται από τον παγιωμένο μικροαστικό ψυχισμό. Στον φόβο του μικροαστού πώς απειλείται η επαγγελματική του κυριότητα, η ομοιομορφία του εθνικού του περιβάλλοντος, η ταυτότητα του(την οποία συνδυάζει ακόμη διαστρεβλωμένα με την «χρυσή» ιστορία του έθνους και της καθαρότητας του).

Ταυτόχρονα, ο τρόπος που ο «δυτικός» αντιλαμβάνεται τον μετανάστη, δεν μπορεί να μην συνδυαστεί με τις σύγχρονες αντιφάσεις των περισσότερων πολιτών. Ο μετανάστης κουβαλά το νόημα του απάτριδος, του ανθρώπου χωρίς σημείο και δικαιώματα. Κουβαλά έναν διαμορφωτικό καθρέφτη του σύγχρονου κόσμου, όπου δεν υπάρχει σταθερότητα,  και το κεκτημένο μπορεί  γρήγορα να γίνει απόν, είτε πρόκειται για σπίτι, για μισθό, για πρόσωπα, για γη. Ο θυμός, η λύπηση, η μισαλλοδοξία, η φιλανθρωπία που επιδεικνύουν πολλοί, ίσως δεν είναι τίποτα άλλο πέραν της συνειδητοποίησης πώς αυτός ο Κόσμος γίνεται Μεγάλος, αφιλόξενος και για εμάς, πώς επιτέλους πρέπει να αναμετρηθούμε με την μικρότητα μας για να ξαναβρούμε το αληθινό μας μέγεθος.

                                                  Στέλιος Μοίρας

Κοινωνικός λειτουργός-συγγραφέας

#μετανάστης  

               Η ψυχολογία του μετανάστη

'' Πολιτισμικό σοκ " λέμε πολλές φορές όταν θέλουμε να αναφερθούμε σ' εκείνο το συναίσθημα , που βιώνεται ως έλλειψη κατάλληλων σημείων αναφοράς και στον τρόπο χειρισμού καινούργιων καταστάσεων και συνθηκών που ίσως να μην περίμενε στην χώρα υποδοχής του.
'Άγχος και αποπροσανατολισμός λοιπόν, τα κύρια συναισθήματα που συναντούμε στην ψυχολογία του μετανάστη.
Στάδια ένταξης , ονομάζουμε τα χρονικά εκείνα διαστήματα, που χρειάζεται ένα ανθρώπινο ον, που τυχαίνει να είναι μετανάστης , για να αφομοιώσει την καινούρια πραγματικότητα και συνθήκες.
Αυτά είναι :

Περίοδος χαράς

Ο μετανάστης νιώθει γοητευμένος, ενθουσιασμένος από το καινούριο και το διαφορετικό. Εξιδανικεύει το καινούριο περιβάλλον και γεμίζει με όνειρα και νέες προοπτικές. Όταν ξεκινούν όμως τα πρακτικά προβλήματα , (π.χ. γλώσσα ,τοποθεσίες κ.τ.λ.) όλο αυτό αποδομείται και η χαρά γίνεται "απομυθοποίηση". Ένα χάσιμο το τελικό συναίσθημα.

Περίοδος αποδιοργάνωσης

Είναι ίσως το δυσκολότερο από τα στάδια ένταξης , γιατί το άγχος ,η μοναξιά , η απογοήτευση , ο φόβος και ο θυμός είναι στην αποκορύφωσή τους. Η καθημερινότητα είναι ένας κουραστικός βομβαρδισμός καινούργιων πληροφοριών.
Το άγχος του αποχωρισμού από αγαπημένα πρόσωπα βιώνεται επίσης στον εντονότερο βαθμό. Αρχίζει να νιώθει αδύναμος και αποπροσανατολισμένος. 

Περίοδος αναδιοργάνωσης

Έχει ξεκινήσει η προσαρμογή . Απόρριψη του νέου πολιτιστικού περιβάλλοντος. Τον χαρακτηρίζει αμυντική στάση ως ασπίδα προστασίας για την ευαλωτότητά του. Αρχίζει να υιοθετεί τρόπους συμπεριφοράς, που τον διαφοροποιούν και παράλληλα τον ενώνουν με άτομα που συναναστρέφεται. Ενοχές αρχίζουν να διακρίνονται δειλά δειλά.

Αυτονομία

Αρχίζει μια πιο αντικειμενική παρατήρηση και αξιολόγηση της νέας κουλτούρας. Δραστηριοποιείται θετικά , νιώθοντας πιο σίγουρος για τον εαυτό του και τους στόχους του. Ψάχνει ουσιαστικές λύσεις για τα προβλήματα του. 

Και στο τέλος επέρχεται μοιραία το πέμπτο στάδιο της αλληλεξάρτησης, όπου γίνεται η σύνδεση με το κοινωνικό σύνολο , όχι καταπίνοντάς τον αλλά αφομοιώνοντας τον ως μια διαφορετική μονάδα του συνόλου.
Δυστυχώς δεν προλαβαίνουν όλοι οι άνθρωποι - μετανάστες να ολοκληρώσουν τα στάδια αυτά επιτυχώς και να βρουν τον δικό τους δρόμο για την Ιθάκη. Οι λόγοι πολλοί..σε κάποια άλλη συνάντησή μας ίσως...
                                                                          Κουνατίδου Νένα
                                                                          Κλινική ψυχολόγος